Opnieuw beginnen: de oplossing voor de EU?

Op soek na ’n plek om die samelewing weer te vestig.

Willem Storm en zijn zoon zijn op zoek. Ze willen “A new beginning for Good People:
We stichten een toevluchtsoord, een gemeenschap die gebaseerd is op rechtvaardigheid, wijsheid, matigheid en moed […]. Als u deel uit wilt maken van deze ordelijke, open, democratische en vrije gemeenschap, kom dan naar Vanderkloof, de gps-coördinaten zijn 29.99952512 breedtegraad en 24.24.72381949 lengtegraad.”

Op vakantie las ik het geweldige boek Koorts van Deon Meyer, waar deze quote uit komt. Na de uitbraak van een zeer dodelijk virus is 95% van de wereldbevolking gestorven en zijn vader en zoon Willem en Nico Storm met hun Volvo truck op weg door Zuid-Afrika om een nieuwe gemeenschap te stichten. Ze verspreiden flyers met bovenstaande tekst. In het boek starten ze een nieuwe samenleving met een klein groepje mensen.

Je ziet hoe ze samen beginnen, een leider kiezen, af en toe stuntelen, steeds beter zelfvoorzienend zijn en hoe uiteindelijk een deel van de gemeenschap zich afsplitst. De gemeenschap moet zich verdedigen tegen aanvallen van rondzwervende motorbendes, die steeds grimmiger worden. Een van de spannendste post-apocalyptische romans die ik gelezen heb, maar vooral ook bijzonder doordat het geschreven is vanuit het perspectief van de zoon, een tienerjongen.

In een interview vertelt Meyer dat hij graag wilde dat zijn land Zuid-Afrika een tweede kans kreeg. Na het einde van de apartheid leek de toekomst geweldig, maar inmiddels heeft het bewind van president Zuma gezorgd voor corruptie en een fikse kloof tussen rijke blanke mensen en arme zwarte en blanke mensen, vertelde Meyer tijdens een boekpresentatie in Noordwijk. Meyer: ‘wat als we opnieuw zouden kunnen beginnen? Wat als goede mensen iets nieuws zouden proberen? Want op de een of andere manier hebben wij in Zuid-Afrika ons nieuwe begin verkloot.’  Meyer  gunde zijn land een tweede kans, zo ontstond Koorts.

Als Europeanologist legde ik meteen de link met een tweede kans voor de Europese Unie, maar dan niet zo rigoreus dat maar 5% van de mensen overblijft.

Hebben we het in Europa ook verkloot?

Als wij nu samen op een kladje een Europese Unie zouden bedenken, zou die er niet zo ingewikkeld uitzien. De situatie in Zuid-Afrika is stukken schrijnender, maar opnieuw beginnen, welke Europeaan heeft daar nooit eens van gedroomd? Ik bedoel niet stoppen met de Europese samenwerking en maar richting Nexit gaan, dat lijkt me geen reële optie, maar het kan allemaal een stuk beter. Als we nu de EU vanuit het niets op een kladje zou schetsen, zouden we nooit zoiets ingewikkelds bedenken.

Hoe komt het dat Europa zo complex is geworden?

Na de Tweede Wereldoorlog zeiden staatshoofden, dit willen we nooit weer. De twee belangrijke machthebbers in Europa, Frankrijk en Duitsland, maakten vaak ruzie. Door het stevig verbinden van de kolen- en staalindustrie van beide landen, zeg maar de industriële motoren achter oorlogen, probeerden de leiders een volgende oorlog te voorkomen, en zo ontstond de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal in 1952, met Frankrijk, West-Duitsland, Italië en België, Luxemburg en Nederland. In 1957 ondertekenden dezelfde landen het Verdrag van Rome, waarmee ze de Europese Economische Gemeenschap (EEG) oprichtten. En van daaruit ontstond steeds verdere Europese integratie. Niet met een vastomlijnd plan, maar deels onder druk van de Amerikanen met horten en stoten.

Maar de voordelen waren wel zo groot dat er steeds meer landen mee wilden doen. In 1973 waren dat Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. In 1985 trad Griekenland toe tot de EEG, en in  1986 Portugal en Spanje. In 1990 wordt Duitsland uitgebreid door de eenwording, en in 1995 pas treden Finland, Oostenrijk en Zweden toe. In 2004 is er een grote uitbreiding met Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. In 2007 komen daar nog Bulgarije en Roemenië bij, en in 2013 Kroatië. En er zijn nu nóg vijf kandidaat lidstaten: Macedonië, Montenegro, Servië, Albanië en Turkije. Of en wanneer die tot de EU zullen toetreden is onbekend. Zie ook dit

By Kolja21 – Own work, CC BY-SA 3.0, Link

De hele tijd hobbelde de manier van besturen (met zes lidstaten nog prima te doen, met 28 toch heel anders) erachteraan.

DINGFLOFBIBS

Tussendoor werd in 1992 besloten tot de invoering van de Euro, en in 2002 werd deze dan ook echt ingevoerd in 12 EU-lidstaten.

Inmiddels is de Eurozone vergroot en is de Euro ook de munteenheid in Slovenië, Malta en Cyprus, en werkt het DINGFLOFBIPS ezelsbruggetje niet meer.

Het bewind over de Europese munt wordt gevoerd door de Euro-groep, een informele overleggroep bestaande uit de Ministers van Financiën uit de Eurolanden, nu onder leiding van onze minister Jeroen Dijsselbloem.

Dit is geen Raad van de EU waarin alle Ministers van Financiën bijeenkomen, en wordt ook niet gecontroleerd door het Europees Parlement. Een eerste verbeterpunt van de huidige vorm van de EU.

Nog meer verbeterpunten?

De Europese Commissie zou democratischer samengesteld kunnen worden. Elke regering van een EU-land vaardigt één Eurocommissaris af, het Europees Parlement mag een nieuwe Commissaris wel veto-en. Het Europees Parlement zelf is wel direct gekozen door de inwoners van de EU-lidstaten, alleen heeft het in verhouding weinig macht, en is het veel minder zichtbaar dan de nationale parlementen. Ook heeft het wel wetgevende macht, maar niet zoals de nationale parlementen, formeel wetgevend initiatiefrecht.
En, schreef ik al eerder, de Europese Raad, die bestaat uit de staatshoofden van de Europese lidstaten, heeft de werkelijke macht. Dat zijn dus Mark Rutte, Angela Merkel, Emmanuel Macron en hun collega’s. Niet de Europese Commissie.

Denken de EU-leiders zelf eigenlijk wel na over hoe het beter kan?

Helemaal from scratch opnieuw beginnen is onhaalbaar en onwenselijk. Maar de voorzitter van de Europese Commissie Juncker presenteerde lente 2017 wel 5 scenario’s voor de toekomst van de EU:

Scenario 1. Gewoon doorgaan zoals we nu doen
Scenario 2. Alleen Europese InterneDe Europese Interne Markt is de afspraak in de Europese Unie (EU) dat er tussen alle EU-lidstaten vrij verkeer is van goederen, diensten en kapitaal. Lidstaten heffen dus geen exportbelasting als producten of diensten binnen een ander land van de EU verkocht worden. Het is de grootste interne markt ter wereld. De Europese Interne Markt is gekoppeld aan het vrij verkeer van personen binnen de EU. Markt, verder niks
Scenario 3. Een kopgroep van EU-landen die veel meer gaat samenwerken
Scenario 4. Op minder onderwerpen veel verdergaand samenwerken
Scenario 5. Volledige samenwerking

De lidstaten zijn aan zet om te kiezen, vindt de Europese Commissie. Op 13 september 2017 houdt Commissievoorzitter Juncker zijn volgende State of the European Union, hij zal hier zeker op terugkomen.

Sinds de presentatie van deze scenario’s is er veel gebeurd: niet Marine Le Pen maar Macron werd in Frankrijk gekozen, waardoor het machtige EU-land nu een zeer pro-Europese president heeft. In het Verenigd Koninkrijk ontstaat steeds meer twijfel over Brexit.

Ook worden kleinere EU-landen in het oosten als Tsjechië en Slowakije steeds Europeser, zeker nu de altijd Eurokritische Britten aan het vertrekken zijn. De EU is inmiddels toch aantrekkelijker dan de nationalistische lijn van hun buurlanden Polen en Hongarije.

Zijn er nog andere ideeën?

Yannis Varoufakis doet in zijn boek Adults in the Room: My Battle with Europe’s Deep Establishment een boekje open over de Eurogroep, en hoe hij als nieuwe Griekse Minister van Financiën geen enkele invloed had op de besluiten. Met zijn beweging DiEM25 doet hij voorstellen om de EU democratischer te maken. Nét een paar dagen voor Junckers State of the European Union, op 9 september, presenteert DiEM25 haar plannen in Brussel onder de titel the Real State of the Union.

De Franse econoom Piketty publiceerde met twee collega’s zijn ideeën voor een nieuw en democratischer Europees verdrag, waar burgers een grote rol spelen, en met een apart parlement en controleerbare leiders voor de Eurozone.

En dan dus de officiële State of the European Union op 13 september. Ik ben benieuwd, en ik hou jullie uiteraard op de hoogte.

Credits header image: Deon Meyer